Η έννοια της μεταβολικής ευελιξίας (metabolic flexibility) έχει κεντρική θέση στη σύγχρονη επιστήμη του μεταβολισμού, καθώς περιγράφει την ικανότητα του οργανισμού να εναλλάσσει καύσιμα – από υδατάνθρακες σε λίπος – ανάλογα με τις διατροφικές και ενεργειακές ανάγκες. Η μεταβολική ευελιξία έχει άμεση σχέση με την καλή υγεία του μυϊκού ιστού και την ευαισθησία στην ινσουλίνη. Παραδοσιακά, έχει θεωρηθεί ότι η υψηλή ικανότητα καύσης λίπους, ή αλλιώς η αυξημένη λιποοξείδωση, συνδέεται με μεγαλύτερη μεταβολική ευελιξία. Ωστόσο, πρόσφατα ευρήματα από μια κλινική μελέτη ανατρέπουν αυτή την υπόθεση και φέρνουν στο προσκήνιο πιο σύνθετους μηχανισμούς.

Σε μια παρέμβαση διάρκειας οκτώ εβδομάδων (Buchanan et al., 2024), 44 υπέρβαρες και παχύσαρκες γυναίκες με αντίσταση στην ινσουλίνη χωρίστηκαν σε δύο ομάδες: μία που ακολούθησε τη δίαιτα βάσει των Dietary Guidelines for Americans 2010 και μία που κατανάλωσε μια «τυπική» αμερικανική διατροφή (χαμηλότερης ποιότητας). Στόχος ήταν να διερευνηθεί κατά πόσο η ικανότητα καύσης του λίπους μετά από γεύμα υψηλό σε λιπαρά σχετίζεται με τη μεταβολική ευελιξία, και αν αυτό επηρεάζεται από τη δίαιτα.

Τα αποτελέσματα ήταν αναπάντεχα: οι λιποδιαλύτες και η ικανότητα καύσης λίπους δεν φάνηκαν να συνδέονται καθολικά με μεταβολική ευελιξία. Συγκεκριμένα, άτομα με υψηλή καύση λίπους (υψηλοί «λιποδιαλύτες») δεν παρουσίασαν αντίστοιχα υψηλή μεταβολική ευελιξία. Αντίθετα, σε αρκετές περιπτώσεις η ομάδα με χαμηλότερη καύση λίπους μετά το γεύμα εμφάνισε μεγαλύτερη ικανότητα εναλλαγής καυσίμου, τουλάχιστον κατά τα πρώτα στάδια της μεταγευματικής φάσης. Αυτή η διαφορά εξαφανίστηκε σε μεταγενέστερες μετρήσεις, καταδεικνύοντας τη δυναμική και πολύπλοκη φύση της μεταβολικής ευελιξίας.

Αξιοσημείωτο είναι ότι οι συμμετέχουσες με υψηλότερη ικανότητα οξείδωσης λίπους δεν διέφεραν σημαντικά στο ποσοστό σωματικού λίπους ή μυϊκής μάζας σε σύγκριση με τις «χαμηλές καυστήρες λίπους». Παρόλα αυτά, εμφάνιζαν χαμηλότερα επίπεδα HDL χοληστερόλης, στοιχείο που εγείρει ερωτήματα για το κατά πόσο η υψηλή λιποοξείδωση αποτελεί πάντα θετικό μεταβολικό δείκτη.

Αυτό το εύρημα έχει κρίσιμες επιπτώσεις στην κατανόηση της δράσης των λιποδιαλυτών. Ενώ οι λιποδιαλύτες συχνά προωθούνται ως μέσα ενίσχυσης της καύσης λίπους, με σκοπό την υποτιθέμενη βελτίωση της μεταβολικής υγείας, φαίνεται ότι η αύξηση της λιποοξείδωσης από μόνη της δεν επαρκεί ως δείκτης μεταβολικής ευελιξίας. Οι λιποδιαλύτες ενδέχεται να αυξάνουν την καύση λίπους, αλλά αυτό δεν μεταφράζεται απαραιτήτως σε καλύτερη ρύθμιση της γλυκόζης, ευαισθησία στην ινσουλίνη ή μειωμένο καρδιομεταβολικό κίνδυνο.

Η έρευνα αναδεικνύει επίσης νέους βιοδείκτες μεταβολικής ευελιξίας, όπως τα ακυλοκαρνιτίνια (ACs) και οι λυσοφωσφατιδυλοχολίνες (LPCs), τα οποία εμφάνισαν ταχύτερη εξαφάνιση από το πλάσμα σε γυναίκες με καλύτερη ικανότητα μεταβολικής προσαρμογής. Αυτό το εύρημα μπορεί να προσφέρει νέους, πιο αξιόπιστους δείκτες για την αξιολόγηση της μεταβολικής κατάστασης σε μελλοντικές μελέτες ή κλινικές παρεμβάσεις.

Με βάση τα παραπάνω, γίνεται ξεκάθαρο ότι οι λιποδιαλύτες, αν και ενδέχεται να έχουν κάποιο ρόλο στην ενίσχυση της λιποοξείδωσης, δεν προσφέρουν από μόνοι τους μια πλήρη εικόνα της μεταβολικής υγείας. Η χρήση τους χωρίς σαφή ένδειξη ή στο πλαίσιο ασαφών στόχων μπορεί να αποβεί παραπλανητική. Στην πραγματικότητα, η υψηλή χρήση λιποδιαλυτών χωρίς παράλληλη βελτίωση της διατροφής ή της φυσικής δραστηριότητας ενδέχεται να μην προσφέρει καμία ουσιαστική μεταβολική ωφέλεια.

Είναι σημαντικό να απομυθοποιηθεί η ιδέα ότι οι λιποδιαλύτες αποτελούν "shortcut" προς τη μεταβολική βελτίωση. Αντίθετα, η έμφαση πρέπει να δίνεται στην ολιστική κατανόηση της μεταβολικής ευελιξίας, στην ποιότητα της διατροφής και στην εξατομίκευση των παρεμβάσεων.

Συμπερασματικά, η νέα αυτή μελέτη μάς υπενθυμίζει ότι η καύση λίπους δεν είναι ταυτόσημη με τη μεταβολική υγεία. Οι λιποδιαλύτες, παρά τη δημοφιλία τους, δεν αποτελούν πανάκεια, και η χρήση τους θα πρέπει να αξιολογείται προσεκτικά, ειδικά σε πληθυσμούς με μεταβολικές δυσλειτουργίες όπως η αντίσταση στην ινσουλίνη. Η ακριβής μέτρηση και κατανόηση της μεταβολικής ευελιξίας απαιτεί πολυεπίπεδη προσέγγιση – και όχι μόνο τη μέτρηση του πόσο λίπος καίγεται.

Βιβλιογραφία

Buchanan, S.M., Witbracht, M., Shaw, R.J., Larson, M., Huynh, D., Woodhouse, L.R., La Frano, M.R. & Keim, N.L., 2024. High dietary fat oxidation does not equal metabolic flexibility in women with insulin resistance. Frontiers in Nutrition